Εμβληματικά Έργα
Το Αρχειακό Υλικό του Σανατορίου Σωτηρία
Υπάρχει περίπτωση να συναντήσει κανείς ένα μουσείο και ένα ιστορικό αρχείο μέσα σε ένα νοσοκομείο; Κι όμως, στο Νοσοκομείο Σωτηρία στην Αθήνα μπορείς.
Το Μουσείο Σωτηρία ξεκίνησε να αναπτύσσεται σταδιακά το 2007 και αναμένεται να αποκτήσει οριστική μορφή μέσα στα επόμενα χρόνια. Στις συλλογές του περιλαμβάνει κυρίως ιατρικό εξοπλισμό και εργαλεία, νοσοκομειακά έπιπλα, ιατρικά βιβλία και άλλο έντυπο υλικό, στολές νοσηλευτών καθώς και ορισμένα προσωπικά αντικείμενα που ανήκαν σε ασθενείς, που κανείς δεν τα αναζήτησε. Οι συλλογές του Μουσείου Σωτηρία, άμεσα συνδεδεμένες με την ιστορία της φυματίωσης, στεγάζονται στο επονομαζόμενο Στρατιωτικό Περίπτερο, το οποίο χτίστηκε το 1913 με χρήματα από έρανο ομογενών για τη χρηματοδότηση των Βαλκανικών Πολέμων, με τη μεσολάβηση της Σοφίας Σλήμαν προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
Το χρονικό της ανεύρεσης του Αρχείου Σωτηρία αναφέρει ότι το υλικό βρισκόταν κυριολεκτικά εντοιχισμένο πίσω από γυψοσανίδα σε χώροτου νοσοκομείου και βγήκε τυχαία το 2015, με αφορμή κάποιες κτηριακές ανακατασκευές. Βρέθηκαν συγκεκριμένα 8 βαλίτσες και 2 ξύλινα μπαούλα γεμάτα με διάφορα προσωπικά αντικείμενα και έγγραφα των αποβιωσάντων ασθενών του σανατόριου Σωτηρία, καθώς και κάποια διοικητικά έγγραφα του νοσοκομείου από τις δεκαετίες 1930 έως 1980.
Οι βαλίτσες θεωρήθηκαν αρχικά άχρηστες και τοποθετήθηκαν σε κάδους σκουπιδιών, που υπήρχαν έξω από το Στρατιωτικό Περίπτερο. Εκεί υπέστησαν σοβαρές ζημιές από την νεροποντή και έμειναν σε συνθήκες υψηλής υγρασίας για τρεις ημέρες, χρονικό διάστημα ικανό να αναπτυχθούν κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης μικροοργανισμών. Μέρος του υλικού καταστράφηκε σε τέτοιο βαθμό που τελικά πετάχτηκε στα σκουπίδια. Χάρη στην συμβολή μιας ομάδας εθελοντών, που απαρτιζόταν από εργαζόμενους του νοσοκομείου, το υλικό εισήλθε στους χώρους του μουσείου και διασώθηκε.
Το 2018, το εργαστήριο Athens Art Conservation ολοκλήρωσε την Έρευνα Κατάστασης Συλλογής προκειμένου να εκπονήσει ένα σχέδιο προληπτικής και επεμβατικής συντήρησης, στο πλαίσιο της χορηγίας του Ιδρύματος Ευγενίδου. Ο περαιτέρω στόχος του έργου είναι η ανοιχτή πρόσβαση σε ερευνητές, ιστορικούς και συγγενείς ασθενών, άρα η διάσωση, η ανάδειξη της ιστορικής σημασίας, η αξιοποίηση και η διάδοση αυτού του πολύτιμου υλικού.
Η Έρευνα Κατάστασης Συλλογής περιλάμβανε την καταλογογράφηση, την καταγραφή, την τεκμηρίωση και την αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης της συλλογής, καθώς και τον σχεδιασμό για μελλοντική συντήρηση και διατήρηση. Λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου για την έρευνα και του άγνωστου μεγέθους της συλλογής, η έρευνα πραγματοποιήθηκε δειγματοληπτικά, καλύπτοντας κάθε είδους υλικού (γράμματα, σημειωματάρια, διαβατήρια, ταυτότητες, πορτοφόλια, φυλλάδια, τιμαλφή, βιβλία, φωτογραφίες, αρνητικά, φυλαχτά, υπηρεσιακά έγγραφα κ.ά.).
Η εκτίμηση του μεγέθους της συλλογής αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση και τελικά πραγματοποιήθηκε ο υπολογισμός του όγκου της συλλογής ανά τεκμήριο και ανά είδος υλικού (χαρτί, μέταλλο, βιβλίο, φωτογραφίες κ.λπ.). Συνολικά τα τεκμήρια ανέρχονται σε περίπου 16.000.
Τα αποτελέσματα της Έρευνας Κατάστασης Συλλογής εκπονήθηκαν με στατιστικές μεθόδους και εξήχθησαν πολύ χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με τη γενική κατάσταση διατήρησης του υλικού, συμβάλλοντας στην κατάρτιση ενός σχεδίου διατήρησης.
Κατά την επεξεργασία του υλικού για τους σκοπούς αυτής της μελέτης, χρειάστηκε να ανοίξουν ορισμένα προσωπικά δέματα αποβιωσάντων ασθενών, τα οποία καθαρίστηκαν επιφανειακά και διατηρήθηκαν σύμφωνα με την αρχική ταξινόμηση, παρεμβάλλοντας αντιόξινο χαρτί και απομονώνοντας όσο ήταν εφικτό τα πληγέντα από μικροοργανισμούς αντικείμενα.
Η μελέτη ολοκληρώθηκε με επιτυχία τον Ιούλιο του 2018 και ανέδειξε αναλυτικά αποτελέσματα και προϋπολογισμούς. Το κυριότερο συμπέρασμα είναι ότι ενώ φαινομενικά πρόκειται για μια μικρή συλλογή (16.000 τεκμήρια), η ανάγκη συντήρησης, κατάλληλης αποθήκευσης, καταγραφής και ψηφιοποίησης είναιεπιτακτική, λόγω της υψηλής ιστορικής και ανθρωπολογικής αξίας. Μέσα από το Αρχείο Σωτηρία αποτυπώνονται με ξεχωριστό τρόπο ενδιαφέρουσες πτυχές της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας (20ος αι.) καθώς και της ιατρικής επιστήμης.
Βίντεο της Ιφιγένειας Δημητρίου που δημιουργήθηκε στα πλαίσια της εκδήλωσης: “Ανοιχτές Πόρτες”, που πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιουλίου 2018 στο Νοσοκομείο Σωτηρία.
Άλλα Έργα
Τεκμηρίωση και Συντήρηση των Αρχείων Emile Gilliéron
Πικάσο και Αρχαιότητα. Γραμμή και πηλός
Αρχείο και Μουσείο Καβάφη
